تمام حقوق برای خط مهندسی محفوظ است
آیا سرطان در شُرف ریشه‌کن شدن است؟
سرطان عامل ۱۳ درصد مرگ انسان‌هاست.پرتو درمانی یکی از راه های اصلی درمان سرطان که با بهره گیری از پیشرفت دانش پزشکی به درمان قطعی آن کمک می کند.با خط مهندسی همراه باشید تا با این روش نوین آشنا شوید.
پرتو درمانی:
پرتودرمانی یا رادیوتراپی یکی از مهمترین شاخه‌های فیزیک پزشکی است.
پرتودرمانی به درمان بیماری با استفاده از پرتوهایی مانند آلفا,بتا و گاما که پرتو های نافذ هستند و از دستگاه های مخصوصی تابیده می شوند انجام می شود.
رادیوتراپی همچنان برای پیشگیری گسترش ضایعات اعضا و برای کاهش علائم بیماری (مانند درد) نیز به کار برده می‌شود.
برای درمان انواع سرطان‌ها بسته به نوع و میزان گسترش آن شیوه‌های مختلف درمان وجود دارد که عبارتند از دارو درمانی، پرتو درمانی، شیمی درمانی و جراحی که هر کدام از این شیوه‌ها یا به تنهایی یا به شکل ترکیبی برای درمان سرطان به کار گرفته می‌شوند.
از دز بالا برای درمان سرطان و از دز پایین,به عنوان اشعه X برای تصویربرداری و دیدن درون بدن استفاده می شود.مانند تصویربرداری از استخوان ها,دندان و … .
پرتو درمانی استفاده از پرتو های یون ساز برای کوچک کردن و از بین بردن بافت های سرطانی است که با آسیب رساندن به DNA سلول های هدف از رشد و تقسیم آنها جلوگیری کرده و نابود می شوند.
هدف از پرتو درمانی از بین بردن حداکثر سلول های سرطانی و حداقل آسیب به سلول های سالم است.
پرتودرمانی عوارض جانبی گسترده‌ای دارد که تغییر شبکه عصبی و اختلال شناختی طولانی‌مدت مهمترین آن است.
انواع پرتو درمانی:
دو نوع اصلی پرتو درمانی عبارتند از:
پرتو درمانی داخلی که منبع ارسال اشعه ها بصورت ایمپلنت یا مایعی که در داخل بدن فرد جاسازی شده است فرستاده می شود.
پرتو درمانی خارجی که منبع ارسال اشعه ها از دستگاه هایی که در خارج بدن فرد هستند فرستاده می شود.
منبع:موسسه سرطان ملی
-
پرتو درمانی داخلی:
روشی درمانی است که با استفاده از یک ایمپلنت رادیواکتیو در بدن، درون توموریا نزدیکیِ آن انجام می‌شود.
در این روش، قطعه ای کوچک از مواد رادیواکتیو به طور موقت در نزدیکی سلول های سرطانی قرار داده می شود و یا مایع رادیواکتیو به فرد داده می شود تا آن را ببلعد و یا به بدن او تزریق می شود.
از روش پرتو درمانی داخلی برای جلوگیری از آسیب دیدن بافت‌های مجاور سلولهای سرطانی استفاده می‌شود.
-
پرتو درمانی خارجی:
در این روش از دستگاه شتاب دهنده خطی استفاده می کنند تا پرتوهای با انرژی بالا را بر روی تومور متمرکز کنند.
در این روشِ رادیوتراپی، اشعه از خارج بدن به محل تومور تابانده می‌شود که البته حجم کوچکی از بافت سالم نیز در معرض تابش قرار می‌گیرد.
به این منظور بیمار روی تخت درمان قرارداده می شود و دستگاه رادیوتراپی به‌دقت ناحیه ی درمان را بر اساس طرح از پیش تعیین شده ی درمان، از زوایای مختلف تحت تابش قرار می‌دهد.
درمان ظرف چند دقیقه و بدون درد انجام خواهد شد.
اشکال مختلف پرتو درمانی دارای اثرات خاصی هستند که بر اساس نوع تومور مورد استفاده قرار می‌گیرند.
سلولهای سرطانی در مقایسه با سلولهای سالم به پرتو درمانی(رادیو تراپی) حساسیت بیشتری نشان می‌دهند و در نتیجه تعداد بیشتری از آنها از بین خواهند رفت.
البته پرتودرمانی بر سلولهای سالم ناحیه درمان نیز تاثیر می‌گذارد اما آنها بر خلاف سلول های سرطانی معمولاً بهبود یافته یا به سرعت خود را ترمیم می‌کنند.
اعضای تیم درمان:
افراد زیادی در پرتو درمانی بیمار و مراقبت های حین آن دخالت دارند. به این گروه تیم پرتو درمانی گفته می شود.
آنها با یکدیگر همکاری می کنند تا مناسب ترین درمان و مراقبت ها را برای بیمار فراهم بیاورند. این تیم شامل :
پزشک متخصص پرتو درمانی آنکولوژی:
که وضعیت بالینی شما را به دقت بررسی کرده و بر اساس صلاحدید علمی و تخصصی,لزوم یا عدم لزوم پرتو درمانی و موقعیت زمانی انجام آنرا در توالی با سایر درمان ها از جمله جراحی و شیمی درمانی تعیین می کند.
درصورتی که پرتو درمانی لازم بود نحوه درمان,ناحیه درمان و میزان پرتو را به تناسب نوع بیماری شما تجویز می کند.
فیزیسیست(فیزیک رادیولوژی):
که طرح درمان(دوبعدی و سه بعدی)را بر اساس تصاویر گرفته شده از بیمار تهیه و پس از محاسبه و تایید نهایی پزشک متخصص طرح درمان را محاسبه می کنند.
کارشناسان پرتودرمانی:
پرونده و طرح درمان را به دقت مطالعه و وضعیت بدن شما را در حالت مناسب جهت اجرای طرح درمان شما فراهم می سازد.
تکنیک خاص درمان شما را در وضعیت بهینه به کار گرفته و دستگاه را برای آن شرایط آماده و پرتودرمانی شما را با در نظر گرفتن کلیه موارد حفاظتی و تخصصی انجام می دهند.
انجام مراحل اجرایی جلسات درمانی شما به عهده این کارشناسان است.
پرستار پرتودرمانی:
پرستار پرتودرمانی مراقبت های حین درمان را به شما آموزش داده و در زمینه کنترل عوارض و نکاتی که جهت کاهش عوارض اهمیت دارد شما را راهنمایی می کنند.
اثرات پرتودرمانی:
مشکلاتی که بعنوان عوارض پرتو درمانی در حین یا پس از درمان ممکن است بوجود بیاید اگر چه ناخوشایند باشند ولی اکثرا عوارض حاد یا خطرناک نبوده و با گذشت زمان از بین می روند.
بروز عوارض به نحوه درمان و منطقه درمانی و میزان تحمل بدن بیمار و مقادیر پرتو ( دوز رادیوتراپی ) بستگی دارد.
بسیاری از بیماران در حین درمان هیچگونه عوارض جانبی ندارند و براحتی به فعالیت های روزمره زندگی خود می پردازند.
اثرات جانبی کوتاه مدت:
· ریزش مو در محل تابش پرتو
· التهابات پوستی مانند:تاول وظاهر آفتاب سوخته و تیره شده و تورم
· خستگی و بی حالی
· کم شدن اشتها
· حالت تهوع و اشتها
· اغلب کاهش تعداد گلبول های سفید
منبع:موسسه سرطان ملی آمریکا
اثرات جانبی بلند مدت:
· اثرات پوستی: شامل تاخیر در بهبود زخم و ظاهر قرمز یا بنفش منشعب است که ناشی از گشاد شدن عروق خونی مویرگی می‌باشد.
· گرفتگی و محدود شدن تحرک: یکی از اثرات درمان گردن کم شدن دامنه حرکت فک می باشد که ممکن است دکترتمرینات ورزشی را برای بازیابی دوباره توصیه کند
· تنگی نفس: این حالت از عوارض درمان ناحیه قفسه سینه می باشد.
· اسهال و خون ریزی: این خالت میتواند به عنوان یک عارضه آسیب روده در هنگام دریافت پرتو درمانی در ناحیه شکمی بروز یابد.
· مشکلات هورمونی: این حالت می تواند شامل کم کاری تیروئید،خشکی دهان و کم کاری غده هیپوفیز و یا ناباروری باشد.
· سرطان‌های ثانویه: این حالتی است که در اثر قرار گرفتن در معرض تابش پرتو های پرانرژی اتفاق می افتد. اگرچه این حالت بسیار نادر است، ولیکن احتمال بروز مواردی مانند سارکوم بافت نرم، بعد از دریافت دوزهای بالای تابش رخ دهد.
ریسک ابتلا به عود سرطان تحت درمان قرار گرفته بیشتر از ابتلا به سرطان‌های ثانویه می‌باشد.
وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفت:هزینه درمان سرطان در کشور سالانه ۱۰هزار میلیارد تومان
چگونه با خستگی ناشی از پرتو درمانی مقابله کنیم:
خستگی‌ای که به‌خاطر سرطان و پرتو درمانی احساس می‌کنیم، با سایر وقت هایی که احساس خستگی می‌کنیم متفاوت است.
این خستگی با استراحت بهتر نمی‌شود و حتی می تواند انجام کارهای روزمره را هم مختل کند.
خستگی هر روز هم با روز دیگر متفاوت است و نمی توان به راحتی برنامه ریزی کرد.
در صورت احساس خستگی باید با پزشک مشورت کرد که می تواند به بیمار کمک کند.
علاوه بر آن کار هایی است که خود بیمار می تواند انجام دهد تا روند بهبود سریع تر انجام شود.
- از سلامت خود مراقبت کنید. داروهایتان را طبق دستور پزشک مصرف کنید.بیش از نیاز استراحت کنید، تا جایی که می‌توانید فعال باشید و غذای مناسب بخورید.
- از مشاور کمک بگیرید، یا در کلاس‌های مرکز درمان سرطان شرکت کنید تا یاد بگیرید چگونه انرژی خود را حفظ کنید،استرس خود را کاهش دهید و صرفا روی خستگی تمرکز نکنید.
- کارهایتان را اولویت بندی کنید.وقتی آمادگی انجام کاری را دارید طبق برنامه ای که دارید پیش بروید و انرژی تان را بیهوده صرف نکنید.
- بین کارها و استراحت هایتان تعادل ایجاد کنید.نه زیاد استراحت کنید چون دراز کشیدن بیش از اندازه هم باعث بی حالی و کسلی می شود و نه زیاد فعالیت کنید که به باقی کار های ضروری نرسید.
- وقت بیشتری را در کنار دوستانتان بگذرانید و از خانواده تان کمک بخواهید .
دستگاه های پرتو درمانی :
دستگاه های پرتو درمانی یا به طور کلی پزشکی حاصل تلاش مهندسان پزشکی است که از سال ۱۹۵۰ اولین دستگاه ساخته شد.
در حدود سال ۱۹۵۰ ، رادیوتراپی خارجی با دستگاهی انجام شد که ولتاژی بیشتر از kVp 300 تولید می کرد.
بعد از آن با توسعه ساخت دستگاه های کبالت در دهه ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ ، دستگاه های کیلوولتاژ کمتر استفاده شد.
دستگاه های پرتودرمانی X بر مبنای انرژی و نوع عملکرد به چند دسته تقسیم می شوند.
۱. پرتوهای گرنز:
پرتوهای کم انرژی زیر ۲۰kV ، دیگر در رادیوتراپی کاربردی ندارد.
۲.دستگاه درمان تماسی :
در پتانسیل کمتر از ۴۰-۵۰kV فعالیت می کند. فاصلۀ چشمه تا سطح پوست، کمتر از ۲ سانتیمتر است.
این دستگاه ها برای درمان سطح پوست استفاده می شود چون بیشترین میزان دز را به سطح پوست می رساند و بافت های زیر آن با افزایش عمق تا حد زیادی حفظ می شود.
۳.دستگاه های درمانی سطحی(Superficial):
پرتوهای X در بازۀ پتانسیل kV 150-50 تولید می شوند.
به خاطر انرژی کم ، برای درمان تومورهای تا عمق ۵میلیمتر استفاده می شود و بیشترین دز را سطح پوست می گیرد. فاصلۀ چشمۀ پرتو تا سطح پوست بین ۲۰-۱۵ سانتیمتر است.
۴.ارتو ولتاژ:
بیشتر دستگاه های ارتوولتاژ در پتانسیلی بین kV 300 -200 کار می کنند. فاصلۀ چشمۀ پرتویی آن با پوست معمولاً ۵۰سانتیمتر است. حدود ۹۰% دز آن در عمق ۲سانتیمتر از سطح پوست جذب می شود.
۵.درمان با ولتاژ بالا (مگا ولتاژ) :
باریکه های پرتو X یا ɣ (گاما) با انرژی بیشتر از MV1 جز دستۀ مگاولتاژها محسوب می شوند.
۶.پرتوهایی از جنس ذرات سنگین :
پرتوهای x و الکترون ها اصلی ترین پرتوها در رادیوتراپی هستند، اما از باریکه های ذرات سنگین هم به دلیل مزیت افزایش دقت رسانیدن دز مورد نظر و درمانی دقیق تر (روی تومور اثر بیشتری دارند تا بافت های سالم) هم استفاده می شود.
تکنولوژی های جدید در پرتو درمانی :
۱.دستگاه شتاب دهنده خطی یا (Intensity-Modulated Radiation Therapy (IMRT:
در رادیوتراپی های سنتی، درمان ها به صورتی بود که پرتوها با شدتی یکسان بر سطح مورد نظر می تابیدند.
البته می شد تا حدی به کمک موج یا سایر جبران کننده ها شدت دز را در نقاطی کم و زیاد کرد.
IMRT به تکنیکی از رادیوتراپی اطلاق می شود که که در آن پرتوهایی با شدت های متفاوت از جوانب مختلف به ناحیۀ مورد نظر در بدن تابیده می شود.
در این تکنیک ، از طراحی درمانِ معکوس استفاده می شود. هدف تکنیک IMRT درمان بیمار با تابش پرتوهایی با اثرگذاری های غیریکنواخت از جهات مختلف است، که باعث می شود تا دز مناسبی با دقت زیادی به ناحیۀ هدف و دز کمی به بافت های سالم اطراف آن برسد.
برنامۀ طراحی درمان آن به صورتی است که هر پرتو به تعداد زیادی پرتوهای کوچکتر تقسیم می شود و دز موردنظر و اثرگذاری هرکدام از آنها تعریف می شود.
۲. استریوتاکتیک رادیوتراپی(stereotactic radiotherapy) /رادیوسرجری(Radiosurgery ):
این تکنولوژی، پرتو را به صورت خیلی دقیقی به بدن می رساند.
این روش بیشتر برای تومورهای سر وگردن استفاده می شود ولی برای سایر نقاط بدن هم استفاده می شود.
در استریوتاکتیک رادیوتراپی از سیستمی سه بعدی استفاده می شود تا به خوبی هدف مشخص شود، در این حالت علامتی هم در آن ناحیه قرار می گیرد تا به خوبی محل تومور مشخص شود؛ این کار باعث می شود دز تابش دقیقاً به محل تعیین شده برسد.
هدف این کار رساندن دز مناسب به کل تومور و حفظ بافت های سالم اطراف است.
۳. گامانایف(gamma knife) :
دستگاهی است که دارای ۲۰۱ چشمۀ کبالت ۶۰ است که درون محفظه ای به شکل نیم کره چیده شده اند.
هرکدام از این چشمه ها می توانند حول محور خاصی تا فاصلۀ ۴۰ سانتی متری تابش داشته باشند.
۴. سایبر نایف(cyberknife):
تکنیک دیگری که روز به روز بیشتر در حال گسترش است، سایبر نایف است.
ساختار این دستگاه به این صورت است که شتابدهنده ای روی یک بازوی روباتیک قرار دارد و در حدود ۶ درجه قدرت گردش دارد.
دقت این دستگاه بسیار بالاست و مستقیماً ناحیه ای که نشانه گذاری شده است را هدف قرار می دهد.
این دستگاه مانند گامانایف فقط برای تومور های کوچک قابل استفاده است.
استفاده از سایبرنایف برای تومورهایی که در نواحی حساس هستند (مانند نخاع) بسیار مناسب است چون در عین حفظ بافت های سالم اطراف،دز مناسبی را به تومور می رساند.
خطرات پرتو ایکس:
پرتو ایکس دارای طول موج بسیار کوتاه و فرکانس بالا می باشد و با این ویژگی ها قدرت عبور از بیشتر مواد و محیط را دارد.
علاوه بر اثرات مفید بسیاری که این پرتو برای علوم مختلف مخصوصا پزشکی داشته است باید به اثرات زیان بار این پرتو توجه کرد.
پرتو ایکس با قدرت حمل الکترون ها با سرعت بسیار بالا به دو صورت می تواند به DNA آسیب وارد کند:
۱- آب در بدن تمایل به جذب اشعه دارد که در این حین یونیزه می گردد و به حالت مولکول های بزرگ غیرفعال به نام رادیکال های آزاد درمی آید.
رادیکال های آزاد تولید شده به ساختار مولکولی بدن آسیب وارد می کند و موجب اثرات سوماتیک (اثرات تخریب بافت و اندام های بدن ) و اثرات ژنتیکی می شود.
۲- پرتو ایکس مستقیما به مولکول DNA برخورد کرده و به آن آسیب وارد می کند.
آیا پرتو درمانی برای اطرافیان ضرر دارد؟
اگر شما تحت درمان‌های سرطان باشید، می‌دانید که این داروها و روش‌ها عوارض جانبی دارد.
ممکن است نگران این باشید که این درمان‌های نجات بخش به نحوی برای کسانی که دوستشان دارید مضر باشد.
دو مورد از درمان‌هایی که نگرانی‌های بیشتری برای بیمار و خانواده‌اش ایجاد می‌کنند، شیمی درمانی و پرتو درمانی است.
تشعشع و رادیواکتیویته:
بعضی از بیماران مبتلا به سرطان که پرتو درمانی کرده‌اند نگرانند که بدنشان بعد از دریافت این درمان “رادیواکتیو” شود.
نگرانیشان در این رابطه است که ارتباط فیزیکی نزدیک با سایرین، دیگران را در معرض تشعشعات قرار دهد.
جواب کلی برای این نگرانی این است که ارتباط فیزیکی مشکلی ندارد. با این حال چند استثنا وجود دارد.
تشعشع خارجی زمانی است که منبع تشعشعات خارج از بدن باشد.
یک دستگاه مخصوص پرتوهای قوی انرژی را به سلولهای سرطانی می‌فرستد تا آنها را بکشد یا از رشد و تقسیمشان جلوگیری کند.
ممکن است دوزهای پایین تشعشع به صورت روزانه برای یک دوره از چند روز تا چندین هفته تجویز شود.
بافتی که بر روی آن درمان صورت گرفته است بعد از اتمام جلسات پرتو درمانی تشعشعی را در خود نگه نمی‌دارد.
بنابراین بیمارانی که پرتوهای تشعشعات خارجی را دریافت می‌گیرند لازم نیست نگران انتقال تشعشعات به نزدیکانشان باشند.
تشعشع داخلی بدین معناست که منبع تشعشعات در داخل بدن قرار گیرد.
برای مثال، در براکی تراپی پزشکان ایمپلنت دانه‌ای، نواری یا سیمی که حاوی مواد پرتوزا است را در داخل یا پیرامون تومور می‌گذارند.
ایمپلنت دوزی از تشعشعات را به اطرافش منتشر می‌کند که سلولهای سرطانی را می‌کشد.
زمانی که بیمار تحت درمان‌های تشعشع خارجی قرار می‌گیرد ممکن است منبع رادیواکتیو برای مدت کوتاهی در بدنش باقی بماند و سپس قبل از این که بیمار مرکز درمانی را ترک کند پاک سازی شود. در این صورت بافت مورد درمان ماده رادیواکتیوی حمل نمی‌کند و بنابراین ارتباط با دیگران مشکلی ایجاد نمی‌کند.
در درمان با تشعشع داخلی وضعیت کمی متفاوت است.
اگر شما یک ایمپلنت رادیواکتیو کرده باشید احتمالا تیم سلامتتان به شما توصیه‌هایی در رابطه با ارتباط فیزیکی نزدیک با دیگران به مدت چند ماه، می‌کنند.
بیشتر به نوع سرطانی که درمان شده است بستگی دارد.
اگر منبع رادیواکتیو در جایش باقی مانده بماند، مقدار تشعشعاتش با گذشت زمان کاهش می‌یابد. اگرچه احتمال در معرض قرار گرفتن دیگران وجود دارد.
شیمی درمانی بهتر است یا پرتودرمانی:
تفاوت شیمی درمانی با پرتودرمانی در این است که پرتودرمانی بیشتر برای از بین بردن تومور های اولیه استفاده می شود.
از شیمی درمانی برای جلوگیزی ازیشرفت سلول های سرطانی استفاده می شود.
شیمی درمانی استفاده از داروهایی است که از طریق خون خود را به سلول های سرطانی می رسانند و جلوگیری از پیشرفت سلول های سرطانی می کنند و بر تمام بافت های بدن اثر می گذارند.
افراد دچار سرطان باید این را در نظر داشته باشند که یکی از موثرترین راه هایی که برای مقابله با آن می توان داشت شیمی درمانی است.
بارزترین عوارض آن ریزش مو است که در یک دوره ی یک ساله یا دو ساله بستگی به طول درمان آنها متفاوت است.
با استفاده از پروتز مو می توان اثرات ظاهری ناشی از ریزش مو را جبران نمود.
از ۱۰۰ درصد درمان، ۴۰ تا ۴۵ درصد با جراحی، ۴۰ درصد با رادیوتراپی و ۱۰ درصد باقی‌مانده با شیمی‌درمانی قابل درمان است.
این دو شیوه درمان مکمل هم هستند و بنا به نظر پزشک می توان جدا یا از هر دوی آنها استفاده نمود.
دستمزد خدمات شیمی درمانی و رادیوتراپی رایگان شد
همشهری آنلاین: معاون درمان وزارت بهداشت گفت: دستمزد انجام خدمات شیمی درمانی و رادیوتراپی رایگان شد و بیماران به طور متوسط، تنها ١۵ تا ٢٠ درصد هزینه داروهای شیمی درمانی را پرداخت می کنند.
مراکزی که پرتو درمانی انجام می دهند:
- بخش پرتو درمانی بیمارستان شهید دکتر چمران:
- مرکز رادیوتراپی و انکولوژی روشنا:
- مرکز رادیوتراپی و انکولوژی صدرا:
- درمانگاه تخصصی آنکولوژی و رادیوتراپی شهید رجایی بابلسر:
- مرکز تخصصی رادیولوژی و آنکولوژی امام رضا(ع):
- مرکز پزشکی، آموزشی و درمانی شهدای تجریش:
- مرکز گامانایف ایران:
- مرکز رادیوتراپی آنکولوژی سینا:
- بیمارستان آنکولوژی و رادیوتراپی ایران مهر:
